Choroba Hashimoto i jej wpływ na pracę mózgu

Bardzo często osoby z chorobą Hashimoto skarżą się na problemy związane z pracą mózgu tj. obniżony nastrój, wahania emocjonalne, brak koncentracji. zaburzenia lękowe, drażliwość, czy ogólny dyskomfort psychiczny. W obszarze sfery poznawczej pojawia się problem z pamięcią, pojawia się spowolnienie psychoruchowe i senność. Doświadczają ich również osoby w stanie eutyreozy. [1]

Jest wiele badań, które dostrzegają korelację występowania autoprzeciwciał i zaburzeń pracy mózgu, jednak związek ten nadal jest niejasny i wymaga wielu badań. Fakt, że rutynowe oznaczanie miana przeciwciał przeciwtarczycowych uznawane jest relatywnie od niedawna, a wielokrotnie lekarze pomijają je w diagnostyce. To co należy wziąć pod uwagę to encefalopatia Hashimoto u wszystkich osób z dodatnim wywiadem w kierunku zaburzeń neurologicznych czy psychicznych, ponieważ odpowiednia diagnoza ma bardzo dobre rokowanie przy odpowiednim podejściu farmakologicznym lub suplementacyjnym. Wiele osób z rozpoznanymi chorobami afektywnymi tj. depresja, czy choroba dwubiegunowa (mania/hipomania), powinny mieć rutynowo zbadane parametry tarczycowe, ponieważ występuje bardzo duże podobieństwo w objawach kolejno przy niedoczynności i nadczynności tarczycy. Często niepotrzebnie wdrażana jest farmakologia SRI, gdzie objawy mogą minąć po uregulowaniu pracy tarczycy.

Hashimoto może być związane z całym spektrum zaburzeń hormonalnych, począwszy od nadczynności (hasitoksykoza), subklinicznej niedoczynności tarczycy, do pełnoobjawowej niedoczynności gruczołu tarczowego [1]. Z racji dużego wpływu hormonów tarczycy na większość narządów i układów, objawy są liczne i różnorodne; mogą dotyczyć przewodu pokarmowego, skóry, układu krążenia, układu moczowego, układu oddechowego, mięśniowo-szkieletowego, mogą mieć wpływ na hemopoezę oraz na powstanie objawów neuropsychiatrycznych [2]. Tak jak i etiologia choroby, objawy mogą być złożone i indywidualne.

Wpływ tarczycy na OUN

Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego oraz jego fizjologicznego działania. Regulują wzrost ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz wpływają na układy serotoninergiczny i noradrenergiczny. Objawy deficytu neurologicznego mogą wystąpić w przebiegu immunologicznych chorób tarczycy. Co ważne stężenie hormonów we krwi może nie odzwierciedlać poziomu tych hormonów w OUN [3].

Często piszę o związku emocji ze zdrowiem somatycznym, w który wierzę, nie tylko na podstawie coraz liczniejszych publikacji na ten temat, ale kilkuletniego doświadczenia w pracy z osobami o chorobach autoimunologicznych. Jest to oczywiście problem złożony, czasem nastrój może być czynnikiem pośredniczącym w etiopatogenezie choroby, bardzo często jednak – obserwuję pewną powtarzalność zaburzeń pracy mózgu powiązanych z daną jednostką chorobową.

Niektóre badania pokazują związek wysokiego poziomu przeciwciał anty-TPO z zaburzeniami lękowymi, obsesyjno-kompulsywnymi [4] oraz innymi zaburzeniami afektywnymi [5]. Przy powyższych objawach rekomenduje się badania w stronę niedoczynności tarczycy ze sprawdzeniem poziomu przeciwciał TPOAb.  Potwierdza to badanie Haggerty i wsp. [6]

Nie pomaga fakt, że osoby z nasilonym lękiem i smutkiem wykazują niższą odporność immunologiczną [7][8]. Objawy psychiczne w postaci depresji, drażliwości często poprzedzają ujawnienie się choroby Hashimoto w pełnym obrazie klinicznym [9].

W literaturze przedmiotu znajdują się nieliczne dane wskazujące na zmiany w OUN w chorobie Hashimoto, tj. zmniejszona perfuzja mózgowa [10,11], zmniejszona gęstość istoty szarej – głównie w lewy zakręcie czołowym [12], zwiększoną aktywność struktur odpowiedzialnych za lęk i depresję (ciało migdałowate), mniejsza uwaga [13].

Somatyzacja

Prowadzone są coraz liczniejsze badania, które mają udowodnić rolę emocji w występowaniu danych somatyzacji. W przypadku Hashimoto, najczęściej występującym wśród kobiet, najczęściej przytaczane są wspólne cechy tj. słabsze radzenie sobie ze stresem oraz wrażliwość. Jedno z badań mówi o występowaniu w tej grupie niezdolności do identyfikowania emocji oraz ich wyrażania, tzw. aleksytymii. Taka osoba bardziej przeżywa stres oraz ma problem z rozładowaniem emocji. Pojawia się czasem astenia. [14]

W innych chorobach autoimmunologicznych również wskazuje się na pewne charakterystyczne osobowości, przykładowo: u pacjentów z RZS (reumatoidalne zapalenie stawów) czy z toczniem występują częściej zaburzenia neurotyczne, hipochondria, depresja, histeria, psychastenia, introwersja społeczna inwentarza MMPI-2. [15] W stwardnieniu rozsianym- osobowość unikająca oraz obsesyjno-kompulsywna [16]. W chorobie Graves Basedov dominuje nastawienie hipochondryczno-histeryczne wraz z niepokojem, niewielką aktywnością i łagodnie nasilonymi objawami depresji [17]. Na związek czynników emocjonalnych z chorobą zwracał uwagę sam Graves [18], podkreślając cechy histeryczne pacjentów. Szczególną rolę w etiologii nadczynności tarczycy przypisywano emocjonalnemu wyparciu [19]. Zwraca się też uwagę na małą stabilność emocjonalną, łatwość irytowania się, problemy ze snem czy obniżoną kontrolę zachowań emocjonalnych [20].

OCD i zaburzenia lękowe

Badanie Ayhan i wsp. [21] pokazuje wśród osób z Hashimoto większą częstotliwość występowania zaburzeń lękowych. Najczęściej spotykanym zaburzeniem było zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD), dotyczyło 15,7% badanych, przy czym w populacji ogólnej zaburzenie to szacuje się na 0,8–3,2%. Potwierdzają to też inne badania [22].

Istnieje zwiększone ryzyko występowania zaburzeń lękowych, fobii społecznej oraz zaburzeń snu w grupie pacjentów z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. [23]

W jednym z badań wahania nastroju i objawy psychotyczne u osoby z zaburzeniem typu borderline były bezpośrednio związane z mianem przeciwciał przeciwtarczycowych. [24]

Encefalopatia Hashimoto

Encefalopatia Hashimoto należy do kontrowersyjnych i słabo poznanych jednostek chorobowych, uznanych za rzadką- 2,1/100 tys. w populacji osób dorosłych. Schorzenie to opisywano wprawdzie we wszystkich grupach wiekowych, również u dzieci, ale najczęściej pojawia się w 4.–6. dekadzie życia. Schorzenie częściej jest obserwowane u kobiet niż u mężczyzn (stosunek 4:1). Charakteryzuje się obecnością wysokich stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych, zwłaszcza antyTPO, bez objawów dysfunkcji tarczycy oraz doskonałą odpowiedzią na leczenie kortykosterydami. Spotykamy się również z nazwą SREAT (S – steroide responsive, E – encephalopathy, A – associated, T – autoimmune thyroiditis) [25].

Mówi się, że ograniczona ilość diagnoz tego schorzenia jest prawdopodobnie wynikiem braku rutynowego oznaczania przeciwciał przeciwtarczycowych, szczególnie u osób z chorobami tarczycy oraz z zaburzeniami funkcji poznawczych i otępieniem [26,27,28]. Zależność ta jednak wskazuje kolejny wpływ przeciwciał przeciwkotarczycowych na zaburzenia pracy mózgu.

Encefalopatię bowiem stwierdza się wykluczając inne przyczyny zaburzeń neuropsychiatrycznych oraz stwierdzając współwystępowanie podwyższonych mian przeciwciał przeciwtarczycowych: przeciwko peroksydazie tarczycowej (a-TPO, thyroid peroxidase anti- body) oraz przeciwko tyreoglobulinie (a-TG, anti-thyroglobulin) z obecnością ich w surowicy lub płynie mózgowo-rdzeniowym oraz dobra odpowiedź na leczenie glikokortykostreoidami (GKS) przy braku innej sprecyzowanej przyczyny powstania objawów [29,30].

Po raz pierwszy chorobę opisał Lord Brain w 1966 roku. Doniesienie dotyczyło mężczyzny w wieku 49 lat z chorobą Hashimoto, u którego obserwowano nawracające zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia świadomości, halucynacje oraz incydenty udaropodobne z różnych rejonów unaczynienia mózgu. Objawy ustąpiły po podaniu kortykosteroidów [31].

Od czasu pierwszego doniesienia w piśmiennictwie pojawiło się ponad 250 opisów podobnych przypadków, w tym około 30 dotyczyło dzieci [32]. U ponad 80% chorych jako początkowy objaw opisywano zaburzenia funkcji poznawczych, a u ponad 90–100% — zaburzenia zachowania i osobowości. Encefalopatia dzieli się na:

• typ 1— z nawracającymi incydentami sugerującymi naczyniowe tło objawów (incydenty udaropodobne, odpowiadające przemijającemu niedokrwieniu mózgu), z częstymi zaburzeniami funkcji poznawczych, ale bez napadów padaczkowych
• typ 2— o charakterze postępującym, z napadami padaczkowymi, zaburzeniami świadomości, objawami psychiatrycznymi, takimi jak mania, depresja czy psychoza, oraz narastającym zespołem otępiennym.

Typ pierwszy jest rzadszą, łagodniejszą i najczęściej nawrotową postacią; typ drugi zaś jest częstszy, zwykle o ostrym początku i gwałtownym przebiegu, zazwyczaj przebiegający bez nawrotów [28,31,33]. Powstawanie encefalopatii jest niezależne od funkcji wydzielniczej tarczycy. Osoby chorujące mogą mieć różnorodny obraz kliniczny, począwszy od nadczynności do niedoczynności tarczycy, jednakże najczęściej objawy odnotowywane są w  subklinicznej niedoczynności tarczycy [34].

Nieprawidłowości w tomografii komputerowej mózgu zostały opisane aż w 50% przypadków [35]. Najczęściej występuje atrofia mózgu [36], zaburzenia funkcji poznawczych -80% przypadków [37], zaburzenia pamięci [38] oraz zaburzenia mowy, afazja i apraksja [39, 40]. Współwystępują: zaburzenia nastroju, zmiany osobowości [39]. Padaczka jest najpowszechniejszą manifestacją choroby, dotyczy 60–70% pacjentów. [41,42] Z innych objawów neuropsychiatrycznych opisano urojenia prześladowcze oraz omamy wzrokowe, choć mogą występować również inne formy objawów psychotycznych [43]. W większości przedstawianych przypadków encefalopatia Hashimoto przebiega z okresami nawrotów i remisji. Ustąpienie objawów następuje na skutek leczenia farmakologicznego. Katoh i wsp. [44] opisali jednak przypadek 85-letniego pacjenta ze zdiagnozowaną encefalopatią Hashimoto, postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych oraz objawami neurologicznymi, u którego doszło do samoistnej remisji objawów leczonego jedynie lewotyroksyną. Większość przypadków choroby dobrze reaguje na leczenie glikokortykosteroidami [45] i jest to zalecane leczenie pierwszego rzutu.

Choroba Hashimoto a zaburzenia depresyjne

Wśród osób z Hashimoto na początku choroby często pojawiają się objawy z tzw depresyjnej “triady Becka” (negatywna ocena własnej osoby, świata i przyszłości) lub któregoś z tzw. objawów osiowych depresji:

• długotrwałe obniżenie nastroju,
• długotrwały lęk
• różnica nastroju w godzinach rannych i wieczornych, i inne zaburzenia rytmów dobowych.

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy często współistnieje z zaburzeniami depresyjnymi [46]. Szczególnie istotne znaczenie mają tu przypadki ciężkiej, atypowej czy lekoopornej depresji oraz zaburzenia depresyjne występujące u kobiet w okresie wczesnej ciąży, w okresie poporodowym czy okołomenopauzalnym [47]. Liczne badania pokazują również związek pomiędzy podwyższonym mianem przeciwciał przeciwtarczycowych w chorobach tarczycy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń depresyjnych, niezależnie od upośledzenia jej funkcji wewnątrzwydzielniczej [48]. Część́ badań wskazuje na zmniejszoną odpowiedź tyreotropiny (TSH) na tyreoliberynę (TRH), podwyższone stężenie TRH w płynie mózgowo-rdzeniowym i zwiększanie skuteczności leków przeciwdepresyjnych przez trijodotyroninę (T3) [49].

Olbrzymie znaczenie w zaburzeniach depresyjnych ma zaburzenie osi podwzgórze–przysadka–tarczyca oraz nieprawidłowe stężenie serotoniny w mózgu. Wskazuje się większe ryzyko choroby depresyjnej u osób z Hashimoto niezależnie od wyników badań z krwi. [48,49]

Cały czas trwają poszukiwania wpływu wysokiego poziomu autoprzeciwciał na zaburzenia nastroju, które diagnozowane są u nawet 30% osób z Hashimoto [50,51]. W dużym badaniu kohortowym oceniającym współwystępowanie zaburzeń depresyjnych z Hashimoto w grupie kobiet w okresie okołomenopauzalnym [52] wykazano związek występowania zaburzeń depresyjnych z podwyższonymi stężeniami przeciwciał anty-TPO.

Również w badaniu obejmującym 1017 kobiet w ciąży wykazano korelację i nasilenie się zaburzeń depresyjnych wraz ze zwiększeniem miana przeciwciał przeciwtarczycowych. Jak i u kobiet 6 tygodni po porodzie. [53,54]

W innym badaniu wstępowanie przeciwciał anty-TPO dodatnio korelowało ze zwiększoną gęstością istoty szarej mózgu w prawym ciele migdałowatym i wzmocnieniem połączeń pomiędzy obszarem podspoidłowym i okołohipokampowym [55-57]. Pozytywne zmiany odnotowano po wdrożeniu tyroksyny.

Stan zapalny, a depresja

Przy niedoczynności tarczycy Hashimoto występuje stan zapalny z podwyższonymi cytokinami (CRP, IL-6, TNF-α). W badaniach udowodniono, że leczenie niedoczynności tarczycy lewotyroksyną powoduje zarówno zmniejszenie cytokin jak i u większości pacjentów złagodzenie depresji. Po 6 miesiącach leczenia 42% pacjentów miało remisję depresji ze znaczną poprawą wyników. [58]

Wniosek jest taki, że pacjenci ze zdiagnozowaną depresją, powinni być badani pod kątem chorób tarczycy, ponieważ proste leczenie może złagodzić ich depresję i poprawić komfort życia.

Jak postępować przy współistniejących zaburzeniach pracy mózgu.

Z mojego doświadczenia większość osób wdrażając indywidualnie dopasowaną dietę oraz suplementację poprawiającą pracę tarczycy (patrz: poprzednie artykuły) wraz z równoległą kontrolą lekarską, doświadcza poprawy lub nawet ustąpienia wszelkich zaburzeń funkcji kognitywnych. Niejednokrotnie potrzebne jest wdrożenie dodatkowych strategii związanych z pracą nad emocjami (techniki relaksacyjne, afirmacje, psychoterapia).

Należy równolegle wykluczyć niedobory odżywcze wpływające na pracę mózgu tj. deficyt witaminy B12, niacyny, choliny, magnezu. Warto zadbać dodatkowo o suplementację kwasów omega 3, gdzie DHA odgrywa ważną role w utrzymaniu na odpowiednim poziomie struktury i funkcji mózgu, natomiast EPA działa przeciwzapalnie.

W niektórych przypadkach, chociażby przy współistniejących lękach, warto pomyśleć nad wdrożeniem nootropików, tj teanina, która pomoże odzyskać równowagę myśli na wczesnym etapie terapii. Pomocna może się również okazać L-tyrozyna – z jednej strony niezbędna do syntezy hormonów tarczycy. Z drugiej- wspiera układ nerwowy poprzez działanie stymulujące oraz neuroprotekcyjne, co skutkuje podwyższoną chęcią do działania oraz udoskonaleniem procesów myślowych. L-tyrozyna, z racji swoich zdolności do podnoszenia poziomu niektórych neuroprzekaźników (dopamina, adrenalina), może przeciwdziałać rozwojowi stanu chorobowego, jakim jest depresja. Jednakże suplementacja powinna być wdrażana pod kątem specjalisty.

Z racji dużej zależności pomiędzy prawidłową pracą tarczycy, a funkcjonowaniem mózgu, zaleca się przy występujących objawach tj pogorszenie pamięci, spadki lub wahania nastroju, depresja, lęki, mętlik myśli, brak koncentracji, zrobić kontrolne badania w kierunku pracy tarczycy. Przy zdiagnozowanej chorobie Hashimoto, przy braku poprawy po wdrożonym leczeniu w kierunku niedoczynności tarczycy, dietoterapii, nie można wykluczyć współistniejących chorób, w tym natury psychologicznej, lub encefalopatii Hashimoto.

Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.

Bibliografia:

1. Bocchetta A, Traccis F, Mosca E, et al. Bipolar disorder and antithyroid antibodies: review and case series. Int J Bipolar Disord. 2016; 4(1): 5,
2. Caturegli P, De Remigis A, Rose NR. Hashimoto thyroiditis: clinical and diagnostic criteria. Autoimmun Rev. 2014; 13(4-5): 391–397,
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18673409/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15317653/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19269547/
6. Haggerty Jr JJ, Silva SG, Marquardt M, Mason GA, Chang HY, Evans DL. (1997). Prevalence of antithyroid antibodies in mood disorders. Depress Anxiety, 5, 91–6.
7. Mausch K.(2000). Psychologiczne właściwości człowieka a stan układu immunologicznego. Szczecin: Pomorska Akademia Medyczna.
8. Booth RJ, Pennebaker JW. (2005). Emocje, a odporność. Lewis M, Haviland-Jones JM (red.). Psychologia emocji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 701–716.
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6896238/
10. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14616889/
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15290119/
12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24636515/
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24685840/
14. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22611672/
15. Csókási K, Hargitai R, Járai R, Nagy L, Czirják L, Kiss EC. (2015). MMPI-2 profiles in groups of systemic autoimmune disease – rheumatoid arthritis and systemic lupus erythematosus – patients. Psychiatr Hung., 30(4),409–17.
16. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26963086/
17. Warmuz-Stangierska I, Czarny W. A, Ziemnicka K i wsp. Porównawcze badania psychologiczne chorych z rakiem tarczycy oraz z nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa. Pol J Endocrinol 2006; 57: 620–623
18. Mandelbrote BM, Wittkower ED. Emotional factors in Graves’ disease. Psychosom Med 1955; 17: 109–123.
19. Pilowsky I, Spalding D, Shaw J i wsp. Hypertension and personality. Psychosom Med 1973; 35: 50–56.
20. Bednarek-Tupikowska G. Nadczynność tarczycy. W: Milewicz A (red.). Endokrynologia na co dzień. Akademia Medyczna, Wrocław 2003; 27–51.
21. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0163834313002594?via%3Dihub
22. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S002239560500049X?via%3Dihub
23. https://cpementalhealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/1745-0179-1-23
24. https://link.springer.com/article/10.1385/ENDO:21:2:153
25. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1365-2265.1996.d01-1558.x
26. Chong J.Y., Rowland L.P., Utiger R.D. Hashimoto encephalopathy: syndrome or myth? Arch. Neurol. 2003; 60: 164–171.
27. Gut P., Kosowicz J., Florczak J. i wsp. The incidence of the thyroid microsomal autoantibodies in Alzheimer disease. Endokrynol. Pol. 2009; 60: 271–276.
28. Ferracci F., Bertiato G., Moretto G. Hashimoto’s encephalopathy: epidemiologic data and pathogenetic considerations. J. Neurol. 2004; 15; 217: 165–168.
29. http://jns-journal.com/retrieve/pii/S0022510X13002165
30. Szyska-Skrobot D., Kowalska A., Jamrozik Z. (2008). Encefalopatia Hashimoto – opis przypadku. Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 59, Numer/Number 2.
31. Brain L., Jellinek E.H., Ball K. Hashimoto’s disease and encephalopathy. Lancet 1966; 2: 512–514.
32. Laurent C., Capron J., Quillerou B. Steroid-responsive encephalopathy associated with autoimmune thyroiditis (SREAT): characteristics, treatment and outcome in 251 cases from the literature. Autoimmun. Rev. 2016; 15: 1129–1133.
33. Zhou J.Y., Xu B., Lopes J. Hashimoto encephalopathy: literature review. Acta Neurol. Scand. 2016 Jun 20.
34. https://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-244X-11-148
35. Chaudhuri A, Behan PO. The clinical spectrum, diagnosis, pathogenesis and treatment of Hashimoto’s encephalopathy (recurrent acute disseminated encephalomyelitis). Current Medicinal Chemistry. 2003; 10(19): 1945–53.
36. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17850170/
37. Galluzzi S, Geroldi C, Zanetti O, et al. Hashimoto’s encep- halopathy in the elderly: relationship to cognitive impair- ment. J Geriatr Psychiatry Neurol. 2002; 15(3): 175–179,
38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10680814/
39. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16476807/
40. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22960439/
41. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11700999/
42. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16343998/
43. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12097200/
44. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17878654/
45. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16476805/
46. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11748327/
47. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26869176/
48. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16285879/
49. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24211158/
50. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22673294/
51. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25193677/
52. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9745425/
53. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16756471/
54. https://www.bmj.com/content/305/6846/152
55. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24636515/
56. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14616889/
57. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23010451/
58. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5729679/

Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.