Jak diagnozować choroby metaboliczne

Metabolizm, inaczej przemiana materii, to termin używany do opisania wszystkich reakcji chemicznych związanych z utrzymaniem przy życiu całego organizmu. Jednym z istotnych funkcji metabolizmu jest tworzenie energii. Procesy metaboliczne są niezwykle skomplikowane, reguluje je układ nerwowy, zespół enzymów, witamin i hormonów.

Czym są choroby metaboliczne 

Do chorób metabolicznych zalicza się cukrzycę, zaburzenia lipidowe, dnę moczanową, osteoporozę oraz rzadkie choroby dziedziczne, np. fenyloketonurię.

Choroby metaboliczne to zaburzenia, które negatywnie wpływają na rozkład i przetwarzanie składników pokarmowych. W większości choroby metaboliczne to tzw. choroby dieto-zależne. Odżywianie jest zatem kluczowe dla prawidłowo funkcjonującego metabolizmu. Ścieżki metabolizmu opierają się na składnikach odżywczych dostarczanych z pożywienia, które rozkładane są w celu wytworzenia energii. Ta energia z kolei jest konieczna do syntezy nowych cząsteczek, jak na przykład białek mięśniowych.

Istnieje również tzw. zespół metaboliczny. Nie jest to odrębna jednostka chorobowa, ale zbiór wielu zaburzeń o charakterze metabolicznym, takich jak otyłość trzewna (brzuszna), upośledzona tolerancja glukozy, insulinooporność, dyslipidemia czy nadciśnienie tętnicze. Te zaburzenia stanowią wysoki czynnik ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych. Zespół metaboliczny związany jest również z innymi chorobami współistniejącymi, w tym stanem zapalnym, niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby, kamicą żółciową cholesterolową czy zaburzeniami płodności.

Przyczyny zespołu metabolicznego

Nie istnieje jednolity mechanizm odpowiedzialny za występowanie zespołu metabolicznego, ponieważ w grę wchodzić mogą zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, w tym nieprawidłowy sposób odżywiania się, siedzący tryb życia, nadmiar stresu psychicznego, nadużywanie alkoholu czy palenie tytoniu. Najbardziej prawdopodobne zdaje się, że największą rolę w rozwoju zespołu metabolicznego stanowi otyłość brzuszna oraz insulinooporność. Te dwie nieprawidłowości – nadmiar trzewnej tkanki tłuszczowej oraz obniżona wrażliwość komórek na działanie insuliny, hormonu regulującego stężenie glukozy we krwi, są silnie związane ze wszystkimi metabolicznymi czynnikami ryzyka.

Diagnostyka zespołu metabolicznego

Definicja zespołu metabolicznego jest na tyle prosta, że każdy we własnym zakresie jest w stanie postawić odpowiednią diagnozę po wykonaniu podstawowych badań, takich jak:

• lipidogram, czyli profil lipidowy obejmujący oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji lipoprotein niskiej gęstości (LDL) oraz wysokiej gęstości (HDL) oraz trójglicerydów;
• oznaczenie stężenia glukozy na czczo;
• pomiar ciśnienia tętniczego;
• zmierzenie obwodu talii (centymetrem krawieckim dookoła najwęższej części talii, pamiętając, aby centymetr był stosunkowo luźny i nie opinał mierzonej partii ciała).

Kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego obejmują na pierwszym miejscu otyłość centralną (obwód w talii co najmniej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet dla Europejczyków), a następnie występowanie 2 z 4 czynników:

1. stężenie trójglicerydów powyżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczenie hipertrójglicerydemii;
2. stężenie cholesterolu frakcji HDL poniżej 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn i 50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet lub leczenie tego zaburzenia;
3. ciśnienie skurczowe powyżej 130 mm Hg lub rozkurczowe powyżej 85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego;
4. stężenie glukozy na czczo powyżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub wcześniej rozpoznana cukrzyca typu 2.

Leczenie chorób metabolicznych

Leczenie chorób metabolicznych powinno uwzględniać indywidualnie występujące zaburzenia. W przypadku zespołu metabolicznego obecnie dostępne strategie terapeutyczne koncentrują się głównie na leczeniu poszczególnych jego elementów. Ogólnym celem jest przede wszystkim zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy typu 2. Z uwagi na to, że otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wszystkich chorób dieto-zależnych, modyfikacja stylu życia i utrata nadmiaru masy ciała powinny być traktowane jako pierwszy krok w leczeniu zespołu metabolicznego. Również poprawa wrażliwości tkanek na działanie insuliny nie pozostaje bez znaczenia. W tym celu stosuje się modyfikacje stylu życia, obejmujące dietę o niskim indeksie glikemicznym, zwiększenie aktywności fizycznej i utrzymywanie masy ciała w granicach normy. Ponadto powstała teoria, jakoby kortyzol, hormon stresu, również mógł przyczyniać się do powstawania zespołu metabolicznego. Z tego względu warto dążyć do eliminacji stresorów działających niekorzystnie na organizm oraz nauczyć się racjonalnie zarządzać stresem. Dla optymalnego funkcjonowania nie można zapominać także o roli snu, odpoczynku oraz nawodnienia. Te interwencje będą korzystnie działać zarówno na unormowanie ciśnienia tętniczego krwi, jak i metabolizm lipidów i lipoprotein w osoczu.

Rola diety w chorobach metabolicznych

Chociaż każdy przypadek należy traktować indywidualnie, rola diety w chorobach metabolicznych jest niezastąpiona. Interwencję dietetyczną wraz z umiarkowanym wysiłkiem fizycznym wykazuje się jako najistotniejszy element profilaktyki oraz leczenia chorób dieto-zależnych. Za najskuteczniejszy model odżywiania w przypadku osób z zespołem metabolicznym uznano dietę śródziemnomorską. Głównie zaleca się stosowanie produktów nieprzetworzonych o niskiej zawartości kalorii ogółem, cholesterolu, tłuszczów nasyconych i sodu, z jednoczesnym wysokim spożyciem błonnika oraz tłuszczów nienasyconych, w tym kwasów omega-3. Należy skupić się więc przede wszystkim na spożyciu warzyw i owoców, ryb, owoców morza i białego mięsa, nasion roślin strączkowych, orzechów, pełnoziarnistych produktów zbożowych, oliwy z oliwek extra virgin i świeżych ziół. Warto jest za to ograniczyć czerwone mięso, jajka, rafinowany cukier i sól oraz żywność przetworzoną, jak fast-foody, wyroby mięsne, słodycze czy gotowe dania. Taki model odżywiania jest szczególnie polecany jako prewencja i wspomaganie leczenia cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych.  U osób z insulinoopornością lub/i cukrzycą typu 2 dodatkowo wykazano, że stosowanie diet niskowęglowodanowych może poprawiać metabolizm glukozy.

Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.