Wpływ czynników środowiskowych na czynność tarczycy

Wiele substancji chemicznych obecnych w środowisku ma ogromny wpływ na rozwój chorób tarczycy. Są to tzw. dysruptory endokrynne – endokrynnie aktywne związki zakłócające działanie endokrynne (endocrine-disrupting compounds, ED) [1], mogą być zarówno pochodzenia syntetycznego jak i naturalnego. Zostały one zdefiniowane przez Komisję Europejską jako „egzogenna substancja lub mieszanka, która zmienia funkcje układu endokrynnego i w konsekwencji wywołuje negatywne efekty zdrowotne w nienaruszonym organizmie, jego potomstwie lub (sub)populacji” [2]. Dość trudno ustalić bezpośredni związek ED na poszczególne objawy kliniczne u osób z niedoczynnością tarczycy, ze względu na różnice w ekspozycji na dany czynnik oraz mnogość związków potencjalnie wpływających na układ endokrynny. Niemniej jest coraz więcej danych w tym kierunku, wskazujących na szkodliwe działanie dysrubtorów na układ hormonalny.

Związki ED mogą oddziaływać na organizm wielopłaszczyznowo, między innymi łącząc się z receptorami, w tym z receptorami dla hormonów tarczycy, wywołując bezpośredni (lub pośredni) efekt antagonistyczny lub agonistyczny.

Syntetyczne ED

Do substancji syntetycznych mających wpływ na układ dokrewny zaliczamy m.in.:

• tworzywa sztuczne, tj. bisfenol A (BPA) – unikajmy dotykania paragonów(!)
• chemikalia przemysłowe, detergenty oraz inne syntetyczne związki (4-nonylfenol (NP), 4- oktylfenol (OP), bisfenol A (BPA), kamfora, 4-metylobenzyli- denokamfora (4-MBC)
• rozpuszczalniki, substancje nawilżające i ich pochodne, np. polichlorowane bifenyle (PCBs), polibromowane bifenyle (PBBs), dioksyny
• plastyfikatory (ftalany) – występujące w produktach higieny osobistej (podpaski, tampony), rozpuszczalniki, klej , świece zapachowe,
• pestycydy, środki szkodnikobójcze (m.in. toksafen, dieldryna, endosulfan, fenarimol, metyksychlor, DDT); wiele z nich wycofano lub ograniczono z powodu wysokiej uciążliwości dla środowiska i organizmów żywych.

Wykazano, że u mężczyzn pracujących przy opryskiwaniu roślin DDT powodował zmniejszenie liczby plemników oraz prowadził do impotencji [3]. Jest to trucizna wieloukładowa, uszkadza narządy tj nerki, wątroba, działa neurotoksycznie [4].

• fungicydy (winklozolina)
• produkty farmaceutyczne (DES)
• mykoestrogeny (zearalenon),
• metaloestrogeny – ostatnie badania sugerują, że metale reprezentują klasę związków zakłócających działanie estrogenowe; do tej pory zalicza się do nich: kadm (Cd), miedź (Cu), kobalt (Co), nikiel (Ni), ołów (Pb), rtęć (Hg), cynę (Sn), chrom (Cr) oraz anion wanadowy i arseniany. Osoby mieszkające w zurbanizowanym środowisku narażone są dość mocno na metaloestrogeny; obecne są one w wodzie, glebie (Cr, Hg, Cu), w rybach (Ni, Cr, Hg, Pb, Cu), w zbożach (Cu), w powietrzu i dymie papierosowym (Cd w nerkach u niepalących – 15-20ug/g, u palaczy – 30-40ug/g) [5,6].

Długa ekspozycja kobiet na ołów i rtęć mogą prowadzić do niepłodności, poronienia, przedwczesnego porodu oraz zaburzeń cyklu miesiączkowego.

Naturalne ED

Do dysruptorów endokrynnych pochodzenia naturalnego zaliczamy natomiast związki występujące w pożywieniu, tj. fitoestrogeny, polifenolowe związki izolowane z roślin. Ich budowa przypomina strukturę 17–estradiolu ( -sitosterol, genisteina, daidzeina, kumestrol, resweratrol). Jednak ich działanie może być korzystne na zdrowie, dlatego znajdują coraz szersze zastosowanie w terapii oraz jako suplementy diety (np. resweratrol- antyoksydant).

Do najlepiej poznanych klas polifenoli wykazujących działanie ksenoestrogenowe należą: izoflawony (genisteina, daidzeina, biochanina A, np. w soi), lignany (enterolakton, enterodiol), kumestany (kumestrol), stilbeny (resweratrol) [7]. Fitoestrogeny występują w rożnych gatunkach roślin. Nasiona soi zawierają izoflawony (genisteina, daidzeina, biochanina A, formononetyna, equolmetabolit daidzeiny), a kiełki soi kumestany, głownie kumestan [8]. Stilbeny występują w orzeszkach i czerwonym winie [7], a dokładnie: 8-izoprenylnaryngenina i resweratrol w winogronach, 8-prenylnaryngenina w chmielu [8]. W liściach zielonej herbaty znajduje się epigallokatechina. Lignany zawarte są głownie w nasionach lnu oraz w większości owoców i warzyw [7].

Według ostatnich badań dieta bogata w fitoestrogeny zmniejsza występowanie hormonozależnych nowotworów, takich jak rak piersi czy rak prostaty oraz wpływa pozytywnie na okres okołomenopauzalny [9].

Nie wszystkie fitoestrogeny jednak wykazują korzystne działanie estrogenowe. Pochodne zearalenonu (ZEA) – niesteroidowej mytotoksyny produkowanej przez niektóre grzyby z gatunku Fusarium spp. wywołują szereg niekorzystnych zmian. Stanowi ona zanieczyszczenie chleba i rożnego rodzaju zbóż: kukurydzy, jęczmienia, pszenicy, ryżu, sorgo. Zaburza płodność u zwierząt, zwiększa ryzyko śmierci płodu, zmniejsza masę nadnerczy i przysadki mózgowej [10].

ED, a hormony tarczycy

Do tej pory opisano ponad 150 substancji, które mogą mieć wpływ na czynność gruczołu tarczowego. Związki ED mogą mieć wpływ na oś podwzgórze-przysadka- tarczyca, w tym na syntezę, uwalnianie, transport we krwi, metabolizm hormonów tarczycy. W większości przypadków konsekwencją jest obniżone stężenie hormonów tarczycowych oraz wole.

Lista substancji mających wpływ na hormony tarczycy:

Tab.1. [11]

Na niedoczynność tarczycy największy wpływ mogą mieć:

• nadchlorany występujące w nawozach azotowych
• benzofenony – kosmetyki z filtrem UV
• acetochlor z pestycydów, herbicydów
• amitrol- fungicydy.

Dodatkowo warto wspomnieć o goitrogenach oraz izoflawonach sojowych. Są to naturalne substancje wolotwórcze. Ich metabolity mają istotny wpływ na metabolizm (zmniejszenie ilości) jodu w organizmie, zaburzenia produkcji hormonów tarczycy oraz powstawanie wola. Występują głównie w takich roślinach jak: kapusta, brukselka, jarmuż, kalafior, rzepa, kalarepa, rzepak. Nie oznacza to jednak, że osoby z chorobami tarczycy powinny zrezygnować z tych produktów. Najprostszym sposobem ograniczenia niekorzystnego działania wyżej wymienionych roślin jest ich obróbka: gotowanie, duszenie, fermentowanie, a także niełączenie w jednym posiłku wszystkich tych produktów. Warto również równolegle ze spożywaniem produktów zawierających goitrogeny, dbać o podaż źródeł jodu (np.ryby).

Zaleca się zachowanie odstępu czasowego spożywania produktów bazujących na soi od przyjmowanego leku L-tyroksyny o ok 3-4h.

Warto wspomnieć, że ftalany (zawarte w plastikowych opakowaniach) mogą mieć wpływ na nadczynność gruczołu tarczowego.

Autoimmunizacja

Substancje z grupy ED mogą również indukować procesy autoimmunizacyjne w tym Hashimoto. Jednym z takich przykładów są dioksyny, polichlorowane bisfenyle (PCBs) oraz metale ciężkie, które mogą mieć wpływ na poziom przeciwciał antyTPO i antyTG. U osób obciążonych PCBs zaobserwowano wyższe stężenie przeciwciał antyTPO.

Mogą również działanie układu immunologicznego. Wpływają na syntezę cytokin, immnoglobulin oraz mediatorów komórkowych. Zakłócają także aktywację i przeżywanie komórek układu immunologicznego. Modulują odpowiedź immunologiczną poprzez wpływ na produkcję interleukiny 4 i przeciwciał IgE. Zmieniają równowagę limfocytów Th1/Th2 [12].

Badania naukowe wykazały również istotną korelację między promieniowaniem, a Hashimoto. W badaniu [13] na obszarze Ukrainy skażonym po awarii reaktora atomowego w Czarnobylu zaobserwowano, że ponad 80% dzieci zamieszkujących ten teren posiada przeciwciała przeciwtarczycowe. W części kraju bardziej oddalonej od miejsca katastrofy, odnotowano już tylko 17% dzieci z podwyższonym poziomem tych przeciwciał.

Analizy na ludności Sycylii [14] wykazały, że osoby mieszkające bliżej zakładu petrochemicznego, zatem mające bezpośredni kontakt z silnymi zanieczyszczeniami, znacznie częściej zapadają na zgrubienia tarczycy oraz autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.

Ksenoestrogeny

Większość dysruptorów endokrynnych może wchodzić w interakcję z receptorami estrogenowymi, dlatego określa się je również analogicznie jako estrogenic disrupters lub jako ksenoestrogeny. Uważa się, że są one zdolne do naśladowania endogennych estrogenów, antagonizowania ich działania, zaburzania syntezy i metabolizmu endogennych hormonów lub zaburzania syntezy receptorów [2]. Część ksenoestrogenów jest zdolna podobnie jak endogenne estrogeny do wiązania się z receptorami estrogenowymi. Receptory te należą do dużej grupy receptorów jądrowych wpływających na transkrypcję genową. Do grupy tej oprócz receptorów estrogenowych zalicza się także receptory dla kortyzonu, progesteronu, testosteronu i oczywiście wspomnianych hormonów tarczycy [15].

Receptory estrogenowe różnią się miejscem występowania w tkankach oraz pełnioną funkcją fizjologiczną. Dotychczasowe badania wykazały, że ER występuje przede wszystkim w jajnikach, jądrach, gruczole krokowym, pęcherzu i cewce moczowej oraz w płucach i układzie krwionośnym, natomiast ER w układach immunologicznym, krwionośnym, rozrodczym męskim oraz w adipocytach [1].

Obydwa typy receptorów występują także w mózgu, szczególnie w obszarze uczenia się i zapamiętywania, czyli w hipokampie i jądrze migdałowatym. W tych samych regionach zidentyfikowano enzymy niezbędne do biosyntezy hormonów steroidowych [8]. Przypuszcza się, że ER pośredniczy w działaniu antyproliferacyjnym, regulacji procesu apoptozy, kontroli ekspresji genów antyoksydantów, modyfikacji odpowiedzi immunologicznej [16].

Bezpośredni mechanizm działania estrogenowego wykazano dla związków pochodzenia naturalnego (kumestrol), jak i dla związków syntetycznych (OP, BPA).

Dodatkowo jest wiele badań dotyczących niereceptorowego działania ksenoestrogenów. Wiemy, że mogą mieć wpływ na syntezę steroidów, trybutyltina może hamować aromatazę [3]. Mogą wpływać poprzez zakłócanie działania różnych enzymów na ograniczanie lub zwiększanie dostępności estrogenów do komórek. Wiele związków fenylowych, w tym hydroksylowane metabolity polichlorowanych bifenyli blokują wiązanie tyroksyny do TBG [3].

Ksenoestrogeny licznie występują w popularnych kosmetykach, szamponach, mydłach, kremach, filtrach UV. Dodaje się je jako konserwanty jak np. parabeny, czyli estry kwasu p-hydroksybenzoesowego: ester metylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego (Nipagina M, Aseptina M), ester etylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego (Nipagina A, Aseptina A), ester propylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego (Nipagina P, Aseptina P), ester butylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego. W wyniku stosowania produktów z parabenami odnotowano wiele przypadków alergicznego zapalenia skóry, wyprysków oraz zapalenia spojówek [18].

Mówi się, że skóra to nasz największy organ, a 60 % substancji zawartych w kosmetykach wchłania się poprzez nią i przedostaje do naszego krwioobiegu. Statystyki dotyczące wpływu środowiskowych czynników na rosnące liczby zachorowań na choroby autoimmunizacyjne, powinny nas skłonić do wielopłaszczyznowych zmian, chroniących nasze zdrowie.

Usunięcie chemii z naszego otoczenia powinno następować równocześnie z wprowadzeniem zdrowego żywienia, odpowiedniej suplementacji, stopniowo, krok po kroku. W sklepach mamy bardzo duży wybór kosmetyków czy środków czystości z dobrym składem, nie odstępujących od tych chemicznych. Dodatkowo możemy prewencyjnie dbać o nasze zdrowie odpowiednimi składnikami odżywczymi, które pozwalają szybciej wrócić organizmowi do równowagi.

Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.

Bibliografia:

1. Mueller S. Xenoestrogens: mechanisms of actionan detection methods. Anal Bioanal Chem. 2004, 378, 582-587.
2. Amaral Mendes J. The endocrine disrupters: a major medical challenge. Food Chem Toxicol. 2002, 40, 781-788.

3. Waring R, Harris R. Endocrine disrupters: a human risk? Mol Cell Endocrinol. 2005, 244, 2-9.
4. Seńczuk W, Bogdanik T, Brzeziński J, [i wsp.]. Toksykologia pestycydów. W: Toksykologia. Red. Seńczuk W. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002, 538- 544, 615-617.
5. Stoica A, Katzenellenbogen B, Martin M. Activation of estrogen receptor- alpha by the heavy metal cadmium. Mol Endocrinol. 2000, 14, 545-553.
6. Martin M, Reiter R, Pham T, [etal.]. Estrogen-like activity of metals in MCF-7 breastcancer cells. Endocrinology. 2003, 144, 2425-2436.

1. Limer J, Speirs V. Phytoestrogens and breast cancer chemoprevention. Breast Cancer Res. 2004, 6, 119-127.
2. Usui T. Pharmaceutical prospects of phytoestrogens. Endocr J. 2006, 53,7-20.
3. Harris D, Besselink E, Henning S, [et al.]. Phytoestrogens induce differential estrogen receptor alpha- or Beta-mediated responses in transfected breast cancer cells. Exp Biol Med. 2005, 230, 558-568.
4. Minervini F, Giannoccaro A, Cavallini A, [et al.]. Investigations on cellular proliferation induced by zearalenone and its derivatives in relation to the estrogenic parameters. Toxicol Lett. 2005, 159, 272-283.

11. Ruchała M., Choroby tarczycy. Termedia Poznań 2019, 184
12. Chałubiński M, Kowalski M. Endocrine disrupters –potential modulator of the immune system and allergic response. Allergy. 2006, 61, 1326-1335.
13. Hatch M, Furukawa K, Brenner A, et al. Prevalence of Hyperthyroidism Following Exposure During Childhood or Adolescence to Radioiodines from the Chornobyl Nuclear Accident: Dose-Response Results from the Ukrainian-American Cohort Study. Radiation research. 2010;174(6):763-772. doi:10.1667/RR2003.1.
14. Arena S, Latina A, Baratta R, Burgio G, Gullo D, Benvenga S. Chronic lymphocytic thyroiditis: could it be influenced by a petrochemical complex? Data from a cytological study in South-Eastern Sicily. Eur J Endocrinol. 2015 Apr;172(4):383-9.
15. Czekanowski R: Receptory estrogenów w układzie rozrodczym. Rozdział XX. W: Choroby gruczołu sutkowego. Menopauza. Hormonalna terapia zastępcza. Red. Miedzińska J. Grochowska J. Warszawa: BORGIS. 2003, 238-239.
16. Leung Y, Mak P,Hassan S, [etal.]. Estrogenreceptor (ER). Proc Natl Acad Sci U S A. 2006, 103, 13162-13167.

Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.