W ludzkim organizmie każdy składnik odżywczy pełni określoną rolę; zarówno witaminy jak i biopierwiastki (mikro- i makroelementy). Większość z nich jest dla nas niezbędnych, nawet jeśli mogą nieść właściwości toksyczne, jak miedź, selen, chrom, mangan, jednak bez nich nie możemy funkcjonować. Z drugiej strony nawet te bezpieczne mikro i makroelementy, tj. wapń, magnez, sód, potas, muszą występować w organizmie w ściśle określonych proporcjach, inaczej będą miały negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Jak bowiem mawiał Paracelsius, to dawka czyni truciznę.
Zachodzą wzajemne powiązania między różnymi witaminami czy pierwiastkami, które mogą być zarówno korzystne, jak i mogą prowadzić do wzajemnego niedoboru. Część składników odżywczych oddziałuje na siebie synergicznie, czyli zwiększa wzajemną aktywność (np. powszechnie znany synergizm żelaza i wit. C, która zwiększa jego absorbcję), jednak niektóre witaminy lub pierwiastki działają antagonistycznie (przeciwnie) względem siebie, tym samym zmniejszając swoją skuteczność w organizmie. Czasami antagonizm może nie być bezpośredni, ale pośrednio może zwiększać zapotrzebowanie na docelowe witaminy z powodu ich nadmiernego spożycia. [1] Przy planowaniu suplementacji wiedza na temat właściwych połączeń składników jest kluczowa.
Utrata równowagi pierwiastków, czy różnych witamin śladowych, może prowadzić do niedoborów subklinicznych lub zmniejszonej biodostępności, prowadząc do różnych zaburzeń organizmu, a czasem nawet chorób. Dlatego podczas opracowywania indywidualnej diety oraz doborze suplementacji, należy uwzględnić wszelkie interakcje między witaminami, pierwiastkami, również lekami, tym samym zachować doborowość diety, jak i ostrożność, aby uniknąć jakichkolwiek zaburzeń. Szczególnie powinny o to dbać osoby z przewlekłymi chorobami, m.in. z niedoczynnością tarczycy czy/i z Hashimoto.
Dobrze zbilansowana dieta pozwala dostarczyć wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w odpowiednich ilościach. Niestety istnieje wiele czynników, które istotnie mogą utrudniać ich prawidłowe wchłanianie, a w konsekwencji prowadzić do znacznych niedoborów niezbędnych witamin i minerałów. Jest to związane głównie z występującymi niedoborami pokarmowymi wynikających m.in. przez stan zdrowia, stan środowiska (jałowe ziemie, zanieczyszczenie), eliminację pewnych produktów spożywczych z jadłospisu pod kątem przekonań na tle żywieniowym czy ze względu na współistniejącą chorobę. [2], bądź też zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze poprzez styl życia (np. sportowcy).
Dlatego w ostatnim czasie obserwujemy wzrost popularności suplementów diety, stosowanych powszechnie w celu wzbogacenia diety i poprawy jej cech prozdrowotnych.
Niedobór substancji odżywczych spotykany jest często u osób dotkniętych niedoczynnością tarczycy i chorobą Hashimoto. Odpowiednio dobrane witaminy i biopierwiastki zarówno w zbilansowanej diecie jak i suplementacji, są ważnym elementem terapeutycznym w tych chorobach, co udowodniono w wielu badaniach. Często sama farmakologia, bez uzupełnienia odpowiednich składników odżywczych, nie przynosi poprawy w samopoczuciu, gdyż często nie usuwa problemu u jego źródła. Liczne objawy i nieprawidłowości funkcjonowania organizmu występujące u pacjentów mogą być spowodowane zarówno niedoczynnością tarczycy, konsekwencjami stanu zapalnego (wywołanego reakcją autoimmunologiczną) oraz niejednokrotnie współistniejącymi infekcjami, problemami jelitowymi czy innymi chorobami.
Odpowiednio dobrane pierwiastki czy witaminy, mają udowodnione działanie zarówno usprawniające pracę tarczycy, jak i wpływają holistyczne wobec całego organizmu – przyczyniając się znacznie do poprawy jego funkcjonowania.
Zasady synergizmu i antagonizmu poszczególnych składników odżywczych powinny być bezwzględnie przestrzegane podczas projektowania popularnych tzw. multiwitamin. To samo się tyczy równoległej suplementacji kilku pojedynczych składników diety o danej porze dnia. Jest to ważne głównie przy preparatach poprawiających pracę tarczycy, ponieważ wiele potrzebnych pierwiastków przy tym zaburzeniu, wyklucza się w równoległym stosowaniu, zarówno pod kątem antagonistycznego działania, jak i nawet pory dnia podaży.
Niestety wiele preparatów witaminowo-mineralnych to suplementy typu all-in-one, które zawierają wiele składników w porcji przyjmowanej raz dziennie lub mają niewłaściwe proporcje pomiędzy nimi, co powoduje niwelowanie działania jednego komponentu poprzez drugi. Dobrym rozwiązaniem jest sięgnięcie po preparaty kilkustopniowe np. Thyroset (www.thyroset.pl), w których zastosowano rozdzielnie w kilku tabletkach/ kapsułkach składniki odżywcze, biorąc pod uwagę wzajemne ich oddziaływania. Przy odpowiednim poziomie wiedzy i determinacji możliwe jest również skomponowanie odpowiednich połączeń witamin i minerałów przyjmowanych o różnych porach dnia z preparatów jednoskładnikowych.
Drugą ważną rzeczą jest biodostępność, która określa w jakim stopniu dany składnik zostanie przyswojony przez nasz organizm. W farmakologii używa się określenia – składnik aktywny, czyli części jaka z podanej dawki dostaje się do krążenia ogólnego oraz szybkość wchłaniania tej substancji. [3]
Dlatego podczas wyboru odpowiedniego suplementu powinniśmy się kierować następującymi informacjami:
Selen jest niezbędnym mikroelementem diety, posiadającym zarówno właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, jak i regulujące w produkcji hormonów tarczycy [6][7]
Tarczyca zawiera najwięcej tego pierwiastka w całym organizmie. Selenoenzymy takie jak peroksydaza glutationowa, tioredoksyna reduktazy, dejodynazy jodotyroninowe i selenoproteiny P, wydają się odgrywać wyjątkową rolę w funkcjonowaniu tarczycy u ludzi i homeostazie hormonalnej tego narządu. Gdy spożycie i poziom selenu są prawidłowe, pierwsze dwie selenoenzymy działają jak strażnicy i chronią komórki tarczycy przed stresem oksydacyjnym. [8] Natomiast dejodynazy jodotyroninowe, biorą udział w konwersji obwodowego hormonu T4 do T3. Ta przemiana jednego enzymu w drugi jest zatem zależna od prawidłowego poziomu selenu w organizmie. [9] Z tego powodu u osób z niedoborem selenu obserwuje się często lekko podniesiony poziom hormonu T4 oraz stosunek T4 do T3 w surowicy, ale prawidłowy TSH [10].
Kilka meta-analiz potwierdziło hamujący efekt selenu w postaci organicznej (selenometionina) na poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG u osób z Hashimoto. [11] [12] [13]
Synergicznym składnikiem dla selenu jest wit. E, która wzmacnia jego biodostępność. Wspólnie wpływają na opóźnienie procesów starzenia.
Kilka badań wykazało związek między niedoborem witaminy D w organizmie, a zapaleniem tarczycy Hashimoto. [14] [15] [16] [17]
Wykazano, że dodatkowa podaż wit. D może obniżać poziom przeciwciał anty-TPO u chorych z Hashimoto oraz zaobserwowano silną odwrotną korelację pomiędzy poziomem wit D w organizmie, a poziomem przeciwciał anty-TPO. Oznacza to, że im niższy poziom witaminy D we krwi tym wyższe miano przeciwciał. [18] [19] [20]
Badania kliniczne przeprowadzone na Uniwersytecie Medycznym w Katowicach potwierdziły, że 6 miesięczna suplementacja pacjentek z Hashimoto witaminą D w dawce 2000 IU dziennie spowodowała znaczące obniżenie poziomu przeciwciał anty-TPO i anty-TG. [21]
Witaminę K2 powinno przyjmować się wraz z witaminą D przy posiłku tłuszczowym, z racji ich form rozpuszczalnych w lipidach.
Kwasy tłuszczowe Omega 3 posiadają szeroko udokumentowane działanie przeciwzapalne, [22] dzięki czemu stanowią ważny element wspomagający terapię choroby Hashimoto. Niedobory tych tłuszczów w diecie dotyczą aż 96% kobiet z rozpoznaną chorobą Hashimoto [23]. Zaleca się wprowadzenie ich do codziennej diety w dawce ok 500mg. [24]
Przy zwiększonym spożyciu kwasów omega-3 należy wprowadzić dodatkową ilość przeciwutleniacza- witaminy E, która pomaga chronić przed ich utlenieniem.
Antyoksydanty mają ogromne znaczenie dla ochrony tkanek oraz komórek przed stresem oksydacyjnym. Działają one komplementarnie i wspomagają siebie nawzajem. Są istotnym elementem kuracyjnym przy chorobach autoimmunologicznych tj. Hashimoto.
Wyniki badań pokazują korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu z istniejącym stanem zapalnym (redukcja poziomu hs-CRP) u osób przyjmujących witaminę E z co najmniej jednym dowolnym przeciwutleniaczem w porównaniu do tych, którzy przyjmowali samą witaminę E w normalnej dawce. [25]
Wit. C i wit. E są jednymi z najważniejszych przeciwutleniaczy. Substancje te są przedmiotem dużego zainteresowania, ponieważ rozpuszczalna w wodzie witamina C regeneruje rozpuszczalną w lipidach witaminę E w zewnętrznej komórce organizmu. [26]
W jednym badaniu na palaczach, u których stres oksydacyjny związany z paleniem papierosów przyspieszał wyczerpywanie się α-tokoferolu w osoczu, suplementacja wit. C zmniejszyła tempo utraty witaminy E, prawdopodobnie przez regenerację rodników tokoferylowych do postaci nieutlenionych. [27] [28]
Warto zwrócić uwagę, że dodatkowo zubożenie w witaminę C i E powodują leki antykoncepcyjne.
Witamina C reaguje z kilkoma obcymi substancjami we krwi, głównie o jej niedobór łatwo przy lekach (np. barbiturany i leki przeciwhistaminowe), stresorach (tj. operacja, rozstroje emocjonalne, ekstremalne upały i zimno, narkotyki), a także napojach alkoholowych.
Wykazano, że niedobory witaminy B12 mogą dotyczyć aż 40% osób cierpiących na niedoczynność tarczycy i chorobę Hashimoto [29]
Połączenie magnezu z witaminą B6 wpływa korzystnie na układ nerwowy.
Zarówno magnez, jak i witamina B6 wpływają na pracę układu nerwowego oraz redukcję stresu, co potwierdza kilka badań. [30] [31] [32]
Jedno z badań, w którym oceniano synergistyczny wpływ magnezu i witaminy B6 wykazało, że zarówno Mg w połączeniu z witaminą B6, jak i sam pierwiastek magnezu, zmniejszyły poziom stresu po 8 tygodniach o około 40%. Natomiast u osób z ciężkim stresem oraz niskim stężeniem magnezu, połączenie tych dwóch składników obniżyło zmęczenie o 24% w porównaniu do suplementacji samym magnezem. [33]
Żelazo jest ważnym elementem w diecie osób z niedoczynnością tarczycy i chorobą Hashimoto, gdyż udowodniono, że zbyt niski poziom żelaza powoduje zmniejszoną syntezę hormonów tarczycy poprzez zmniejszoną konwersję T4 do T3 oraz przyczynia się do zwiększonego wydzielania TSH. Żelazo jest składnikiem peroksydazy tarczycowej (TPO), enzymu uczestniczącego w syntezie hormonów tarczycy. [34]
Dzięki witaminie C zwiększa się absorbcja żelaza.
O ile sam cynk wywiera istotny wpływ na regulację funkcjonowania układu immunologicznego oraz spadek tempa metabolizmu, [35] produkcję TSH, [36] a jego niedobór uniemożliwia konwersję hormonu T4 do T3 oraz wpływa na rozwój objawów niedoczynności tarczycy. [37] [38] to nie zaleca się łączenie jego z selenem, co może dawać niekorzystny efekt preparatu. Zagadnieniem tym zajęli się polscy badacze z Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego. Ich obserwacje zostały opublikowane w 2016 roku. Badano wpływ 90-cio dniowej suplementacji glukonianem cynku oraz/lub związkami selenu, w tym selenometioniny i seleninu sodu. Istotne wzrosty stężenia selenu we krwi odnotowano w grupach otrzymujących sam selen. W pozostałych grupach biorących dodatkowo cynk, wzrosło głównie stężenie cynku w wątrobie. [39].
Oba pierwiastki są bardzo istotne dla odpowiedniej pracy tarczycy, jednak lepiej je stosować rozłącznie. Cynk i żelazo konkurują ze sobą, przez co może spaść ich biodostępność, gdy są zażywane łącznie. Wiedzę na ten temat zebrała EFSA (Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Żywności), w opublikowanej w 2015 roku opinii naukowej na temat referencyjnych wartości żywieniowych żelaza. Przedstawiono opinię, że metale śladowe wpływają wzajemnie na swoje wchłanianie, poprzez rywalizację w błonie śluzowej jelita.
Nadmierna podaż żelaza może dodatkowo powodować zaburzenia wchłaniania cynku. Badania naukowe wykazały, że jeżeli stosunek masowy Fe/Zn w diecie wynosi 1:1, następuje niewielka inhibicja absorpcji cynku, lecz gdy stosunek Fe/Zn jest wyższy i wynosi 2:1 lub 3:1, absorpcja cynku zostaje istotnie ograniczona. [40]
Bardzo ważne jest, w jakiej formie – organicznej czy nieorganicznej – wspomniane pierwiastki występują w diecie. Żelazo nie ma wpływu na wchłanianie cynku w sytuacji, gdy cynk występuje w postaci związku organicznego. Potwierdzają to badania, w których podawano ostrygi atlantyckie zawierające 54 mg Zn wraz z 100 mg żelaza (Fe/Zn = 2:1). [41][42][43][44]
Dodatkowo badania naukowe wskazują, że u kobiet w ciąży, którym podawano preparaty zawierające żelazo w dawce ponad 100 mg/dobę, zanotowano niższe stężenia cynku w surowicy niż u kobiet, którym podawano mniejsze niż 100 mg dawki Fe.
Dodatkowo preparaty multiwitaminowe zawierające 60-65 mg żelaza powodują ograniczenie wchłaniania cynku u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży w porównaniu do kobiet, które nie otrzymują suplementów żelaza lub otrzymujących żelazo w dawce mniejszej niż 30 mg/dobę. [45] [46]
Cynk i miedź konkurują ze sobą w sposób antagonistyczny, aby odpowiednio regulować fizjologiczne ścieżki w ciele. Właściwa równowaga między tymi dwoma pierwiastkami śladowymi ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia. W przeciwieństwie do cynku, miedź może łatwo gromadzić się w organizmie w toksycznych stężeniach. Aby utrzymać odpowiedni poziom cynku, wymagana jest wyższa dawka cynku w porównaniu do miedzi. Cynk jest przechowywany tylko przez krótki czas w krwi i kościach, i jest szybko wydalany z moczem oraz kałem.
We współczesnej diecie zachodniej, spożycie miedzi jest bardzo wysokie, a cynku – niskie, dlatego nie zaleca się jej dodatkowej suplementacji. Dodatkowo osoby z upośledzoną funkcją przewodu pokarmowego będą bardziej narażone na niedobór cynku. Suplementację cynku należy dostosować indywidualnie.
Zrozumienie żywienia i jego ważna rola w zdrowieniu jest najważniejszą i najbardziej złożoną częścią opieki zdrowotnej, która powinna być skorelowana z równoległą kontrolą lekarską.
Związki witamin z innymi składnikami odżywczymi, czy lekami, są bardzo ważnym aspektem, o którym należy informować pacjentów, aby uniknąć niepotrzebnych skutków ubocznych; zarówno niedoboru, jak i toksyczności mikroelementów.
Działanie synergiczne witamin jest kluczowe dla prawidłowego działania organizmu, a także istotne w absorpcji innych składników odżywczych. Równie ważne jest zrozumienie działania antagonizmów i tym samym unikanie multiwitamin zawierających przeciwstawne połączenia pierwiastków.
Terapia żywieniowa u osób z niedoczynnością tarczycy i Hashimoto w dużej mierze powinna być ukierunkowana na rozpoznawanie i korygowanie niedoborów żywieniowych. Powyżej opisane badania udowadniają, że utrata równowagi homeostatycznej między składnikami odżywczymi może mieć niekorzystny wpływ na rozwój choroby. Utrata tej istotnej równowagi, szczególnie między pierwiastkami śladowymi, może prowadzić do subklinicznych niedoborów.
SKŁADNIK | WPŁYW NA FUNKCJONOWANIE TARCZYCY I UKŁADU IMMUNOLOGICZNEGO |
Kwasy tłuszczowe Omega 3 | – działanie przeciwzapalne, |
Witamina D | – wpływa na regulację proliferacji i różnicowanie komórek układu immunologicznego
– niedobór witaminy D skorelowany jest z zapaleniem tarczycy Hashimoto i może być skorelowany z wyższymi przeciwciałami anty-TPO – obniżanie poziom przeciwciał anty-TPO u chorych z Hashimoto – suplementacja obniża poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG
|
Witamina C i E | – przeciwdziałają wolnym rodnikom tlenowym i łagodzą stres oksydacyjny
– redukcja stanu zapalnego – wzmacnianie działania innych pierwiastków ważnych dla tarczycy (selen, żelazo) |
Selen | – właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, jak i regulujące w produkcji hormonów tarczycy
– hamujący efekt na poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG u osób z Hashimoto
|
Cynk | – jest składnikiem białek receptorowych T3
– wpływ na regulację funkcjonowania układu immunologicznego oraz spadek tempa metabolizmu – jego niedobór uniemożliwia konwersję hormonu T4 do T3 oraz wpływa na rozwój objawów niedoczynności tarczycy |
Żelazo | – niski poziom żelaza powoduje zmniejszoną syntezę hormonów tarczycy poprzez zmniejszoną konwersję T4 do T3 oraz przyczynia się do zwiększonego wydzielania TSH,
– żelazo jest składnikiem peroksydazy tarczycowej (TPO), enzymu uczestniczącego w syntezie hormonów tarczycy |
Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.
Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.