Dieta bezglutenowa w chorobach tarczycy (celiakia)

Tarczyca jest częścią układu hormonalnego, wytwarzając hormony regulujące poziom energii, metabolizm i inne kluczowe funkcje organizmu. Każda dysfunkcja, zaburzenie lub stan, który powoduje osłabioną lub nadmierną aktywność gruczołu tarczowego, może mieć daleko idące objawy i konsekwencje zdrowotne.

Czym są choroby tarczycy

Choroby tarczycy najczęściej powiązane są z zaburzeniem wytwarzania hormonów. Gdy gruczoł tarczowy jest nadczynny, wytwarza zbyt dużo hormonów i prowadzi do nadczynności tarczycy. Przy nadczynności organizm zużywa więcej energii niż powinien, co może objawiać się utratą wagi, osłabieniem mięśni, podwyższonym ciśnieniem, kołataniem serca, niepokojem, drażliwością czy bezsennością. Choroba Gravesa-Basedowa jest jednym z zaburzeń autoimmunologicznych związanych z funkcją tarczycy. W tym stanie układ odpornościowy błędnie atakuje tarczycę, zmuszając ją do uwalniania większej ilości hormonów, prowadząc do chronicznej nadczynności.

Po drugiej stronie znajduje się niedoczynność tarczycy, w której gruczoł tarczowy wydziela za mało hormonów. Oznacza to, że ​​organizm zużywa mniej energii niż powinien. W tym przypadku objawy mogą obejmować przyrost masy ciała, zmęczenie, nadmierną senność, spowolnione tętno, zmniejszenie tolerancji na zimno, stany depresyjne, wzdęcia, zaparcia czy problemy z pamięcią. Kolejnym zaburzeniem autoimmunologicznym skojarzonym z pracą gruczołu tarczowego jest zapalenie tarczycy Hashimoto. Choroba Hashimoto powiązana jest z niedoczynnością, gdyż stopniowo niszczy tarczycę, uniemożliwiając jej wytwarzanie wystarczającej ilości hormonów.

Kiedy zastosować dietę bezglutenową

Gluten to rodzina białek występujących w ziarnach pszenicy, żyta, orkiszu i jęczmienia. Dwoma głównymi białkami glutenu są glutenina i gliadyna. Gliadyna jest odpowiedzialna za większość niekorzystnych skutków zdrowotnych glutenu, takich jak alergię na ten składnik, nadwrażliwość czy nietolerancję pokarmową.

Celiakia to trwała nietolerancja glutenu w diecie i jest najcięższą postacią nietolerancji tego składnika. To choroba autoimmunologiczna, w której organizm traktuje białka glutenu jako obce i szkodliwe. Układ odpornościowy próbując zwalczyć obce białka, uszkadza ścianę jelita, prowadząc do zapalenia błony śluzowej jelita cienkiego z zanikiem kosmków jelitowych. Może to powodować niedobory składników odżywczych, anemię, poważne problemy trawienne oraz zwiększone ryzyko wielu chorób. Objawy celiakii występują po spożyciu zbóż zawierających gluten i najczęściej obejmują wzdęcia, gazy, zaparcia, depresję, zmęczenie, drażliwość, bóle głowy. Ponadto u niektórych osób może rozwinąć się nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Objawy mogą być podobne, jak w przypadku celiakii i również występują po spożyciu żywności zawierającej gluten. O nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten można mówić, gdy wykluczono alergię na gluten lub pszenicę oraz celiakię, a mimo to dolegliwości wciąż są obecne po spożyciu glutenu.

Choroby tarczycy a celiakia

U części pacjentów z chorobami tarczycy, szczególnie o podłożu autoimmunologicznym, jak choroba Hashimoto i Gravesa-Basedowa, stwierdza się celiakię. Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, a w przypadku chorób autoagresywnych, istnieje zwiększone ryzyko rozwoju innych schorzeń o tym mechanizmie. Sugeruje się również rzecz odwrotną – częstość występowania autoimmunologicznej choroby tarczycy u pacjentów z celiakią jest czterokrotnie większa niż w populacji ogólnej. Osoby z celiakią są także bardziej narażone na rozwój innych chorób autoimmunologicznych, w tym cukrzycę typu 1, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, zespół Sjögrena, toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów czy chorobę Addisona. Może to wynikać ze wspólnych czynników genetycznych lub immunologicznych. Naukowcy odkryli, że niektóre geny występują zarówno w celiakii, jak i autoimmunologicznych chorobach endokrynologicznych.

Nakładanie się w celiakii i autoimmunologicznych chorób tarczycy może skutkować błędną lub niekompletną diagnozą. Niektóre z objawów, takie jak zaburzenia ze strony układu pokarmowego, zmęczenie, stany depresyjne, utrata masy ciała albo problemy ze schudnięciem są tożsame dla kilku chorób z autoagresji, w tym celiakii i Hashimoto. Z tego powodu u osób, u których występuje alergia lub nietolerancja na gluten należy regularnie sprawdzać stan tarczycy, nawet po przejściu na dietę bezglutenową. I również w drugą stronę – jeśli cierpisz na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy lub chorobę Gravesa-Basedowa warto zbadać się w kierunku celiakii. Potwierdzenie celiakii można uzyskać poprzez badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie IgATTG oraz ocenę wycinka z dwunastnicy w wyniku gastroskopii.

Leczenie celiakii z uwzględnieniem stanu tarczycy

Jedyną skuteczną metodą leczenia celiakii jest ścisła dieta bezglutenowa. Charakterystycznym powikłaniem uszkodzenia jelita cienkiego przez celiakię są trudności w prawidłowym wchłanianiu leków. Z tego względu osoby, które przyjmują hormony tarczycy powinni być niezwykle uważne na swoją dietę. Dysbioza jelitowa spowodowana celiakią może w istocie nasilać dysfunkcję tarczycy. Również osoby u których stwierdzono nieceliakalną nadwrażliwość na gluten powinny stosować dietę bezglutenową. Wykluczenie zbóż zawierających białka glutenu może poprawić wchłanianie lewotyroksyny w jelicie cienkim, powodując w ten sposób szybszą poprawę niedoczynności tarczycy przy mniejszej dawce hormonów.

Dieta bezglutenowa w Hashimoto

U chorych na celiakię dieta bezglutenowa powinna być stosowana przez całe życie. Powikłania nieleczonej celiakii mogą być bardzo poważne. Niestosowanie diety bezglutenowej w celiakii może powodować anemię, osteoporozę, zaburzenia psychiczne, zmniejszenie płodności, a nawet nowotwory układu pokarmowego. W przypadku nie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten dieta bezglutenowa niekoniecznie musi być ścisła. Zależy to od indywidualnej tolerancji na białka zbóż.

W diecie bezglutenowej zabronione jest spożywanie produktów zawierających pszenicę, żyto, pszenżyto, jęczmień, orkisz, a także wyrobów z ich dodatkiem. W niektórych źródłach zabrania się również owsa z uwagi na jego zanieczyszczenie innymi zbożami. Obecnie na rynku dostępny jest szereg certyfikowanych produktów bezglutenowych z owsa, które mogą być uzupełnieniem diety. Należy jednak wziąć pod uwagę, że nie każdy chory będzie dobrze je tolerował z uwagi na białko aweninę występujące w owsie.

Produktami naturalnie bezglutenowymi są: gryka, tapioka, amarantus, proso, sorgo, maniok, ryż, kukurydza, ziemniaki, soja, nasiona roślin strączkowych, wszystkie orzechy, ale też mięso, owoce i warzywa.

Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.

Bibliografia:

1. Xin Sun et. al. Increased Incidence of Thyroid Disease in Patients with Celiac Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. PLOS ONE, December 28, 2016.
2. Peter Elfström et. al. Risk of Thyroid Disease in Individuals with Celiac Disease. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2008; 93(10): 3915–3921.
3. Lerner A, Jeremias P, Matthias T. Gut-thyroid axis and celiac disease. Endocrine Connections, 2017; 6(4): 52-58.
4. Pekka Collin et. al. Endocrinological Disorders and Celiac Disease. Endocrine Reviews, 2002; 23(4): 464–483.
5. Ventura, A.; Neri, E.; Ughi, C.; Leopaldi, A.; Città, A.; Not, T. Gluten-dependent diabetes-related and thyroid-related autoantibodies in patients with celiac disease. J. Pediatr. 2000, 137, 263–265.
6. Pobłocki J et. al. Whether a Gluten-Free Diet Should Be Recommended in Chronic Autoimmune Thyroiditis or Not?—A 12-Month Follow-Up. J. Clin. Med. 2021, 10(15), 3240.
7. Konińska G, Marczewska A, Źródlak M. Celiakia i dieta bezglutenowa – praktyczny poradnik. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Warszawa 2012.

Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.