Jak zdiagnozować niedoczynność tarczycy ( i inne choroby tarczycy)

Przed badaniami lekarz bądź dietetyk kliniczny przeprowadza wywiad z pacjentem (anamnezę). Powinny zostać zadane pytanie o historię stanu zdrowia pacjenta, o choroby występujące w rodzinie,  konkretnie objawy wskazujące na zaburzenia tarczycy: hypotyreoza, hipertyreoza, wole, o wcześniej występujące schorzenia tarczycy i związane z nimi terapie, w tym farmakologiczne, dietę oraz styl życia (w tym stres, sport etc).

Badanie TSH hormonów tarczycy

Niestety w praktyce lekarskiej rozmowa z ludźmi szukającymi pomocy bywa niekiedy zaniedbywana, bądź trwa niedostatecznie długo. Stan tarczycy możemy sprawdzić za pomocą różnych metod diagnostycznych; regularne badania gruczołu powinien wykonywać każdy minimum raz w roku, choć to kobiety są w największej grupie ryzyka niedoczynności tarczycy, czy osoby, które żyły w Polsce podczas wybuchu Czarnobyla, oraz osoby, u których w rodzinie występują problemy z tarczycą. Największy nacisk kładzie się na analizy laboratoryjne (hormony, przeciwciała) i obrazowanie (ultradźwięki, scyntygrafia). Warto podkreślić, że samo badanie TSH (hormonu wytwarzanego przez przysadkę), nie mówi jednoznacznie o stanie gruczołu tarczycowego. Wyniki pojedynczego badania laboratoryjnego same w sobie stanowią jedynie wycinek rzeczywistego stanu pacjenta i nie są wystarczające do postawienia diagnozy medycznej. Zawsze należy zwracać uwagę na ogólny stan zdrowia pacjenta! Również są choroby maskujące niedoczynność tarczycy, które np obniżają stężenie TSH.

Badanie USG tarczycy

Powiększenie tarczycy ponad standardową objętość (kobiety: do 18 ml; mężczyźni: do 25 ml) nosi nazwę -wole. Powiększenie gruczołu tarczycy diagnozuje się za pomocą badania USG. Wole z reguły powstaje z powodu niedoboru jodu lub choroby Hashimoto, ale może też mieć inne przyczyny. Silnie powiększona tarczyca może wywierać nacisk na otaczające tkanki, czasem pojawia się potrzeba usunięcia jej operacyjnie (strumektomia).

Podczas wywiadu można zaobserwować pewne objawy poszczególnych chorób tarczycy. Powiększenie tarczycy (wole) czasami widać już gołym okiem. W chorobie Gravesa- Basedowa i nadczynności gruczołu, uwagę zwraca wychodzenie gałek ocznych z oczodołów (orbitopatia tarczycowa). Spowolnione reakcje, sucha skóra, chrypka, obrzęk twarzy, trzymanie wody podskórnej, zanikające brwi i niski puls mówią często o niedoczynności tego gruczołu. O innych objawach niedoczynności tarczycy przeczytasz TU (link do poprzedniego artykułu). Natomiast ciepła i wilgotna skóra, podwyższone ciśnienie krwi, szybkie bicie serca, niepokój pacjenta, drżenie rąk, i przyspieszone reakcje mogą wskazywać na nadczynność tarczycy.

Badanie poziomu TSH oraz fT3 i fT4 jako najważniejsze w diagnostyce

Najważniejsze badania dotyczące stanu tarczycy to poziom TSH oraz fT3 i fT4. Dodatkowo, przy chorobach autoimmunologicznych tarczycy (choroba Basedowa, choroba Hashimoto), badane są przeciwciała. Bardzo często lekarz zleca jedynie badanie hormonu TSH, jako pierwszy krok, a gdy jego poziom mieści się w widełkach normy, czynność tarczycy zostaje sklasyfikowana jako prawidłowa. Z doświadczenia mojego własnego oraz praktyki dietetycznej mogę napisać, że ustalony zakres normy do 4,0 mU/l, jest za wysoki. U wielu pacjentów z chorobą Hashimoto i niedoczynną tarczycą poziom TSH przekracza 2,5 mU/l, nie rzadko nie przekracza 3,5 mU/l.

TSH, hormon przysadki mózgowej, pobudza tarczycę do produkcji hormonów. Jego wydzielanie jest hamowane na zasadzie ujemnej pętli sprzężenia zwrotnego przez hormony tarczycy. Dlatego przy nadmiarze hormonów tarczycy stężenie TSH maleje, przy niedoborze – wzrasta.

Działanie hormonów tarczycy, które w uproszczeniu można scharakteryzować jako nasilające metabolizm, jest związane przede wszystkim z T3. Tyroksyna (T4) służy przede wszystkim jako surowiec do przemiany w T3 przez enzymy (dejodynazy).

Dodatkowo oznacza się wartość wolnych hormonów fT3/fT4, by sprawdzić czynność gruczołu.

Dlaczego nie badamy T3 i T4?

Większość hormonów tarczycy jest związanych z białkami, a na te mają wpływ różne czynniki. Przy niskim poziomie hormonów (poniżej 50%), oraz nieprawidłowości w poziomie TSH, stwierdza się niedoczynność. Rozpoznanie niedoczynności tarczycy w razie uzyskania prawidłowego wyniku TSH i nieprawidłowych wyników innych hormonów przyjmuje się z wyjątkową ostrożnością. Przy niewytłumaczalnie niskich wartościach fT3/fT4 w wyjątkowych wypadkach oznacza się wartość odwróconego T3 (rt3).

Często wpływ na obniżone hormony mają inne choroby. Ciężkie choroby układu sercowo-naczyniowego powodują zmniejszenie stężenia ft3, co ma działanie ochronne. Niedobór jodu wywołuje wzmożenie konwersji T4 w T3 i zmniejszenie degradacji T3. Efektem może być wzrost stężenia ft3. Przewlekły deficyt kaloryczny i nadmierna aktywność fizyczna również może mieć przełożenie na gorszą pracę tarczycy.

Leczeniu hormonami tarczycy w „submaksymalnych” dawkach często towarzyszy granicznie niskie stężenie ft3. Jest to efekt zadziałania mechanizmów ochronnych – zmniejszenia konwersji T4 do T3 i wzmożenia degradacji hormonów tarczycy.

Z tego względu lekarze często uznają badanie wolnej trójjodotyroniny (FT3) u chorych na niedoczynność tarczycy za mało wartościowe, ze względu na powszechną opinię o wzmożonej przemianie tyroksyny do trójjodotyroniny w przypadku tej choroby.

Inne przyczyny pozatarczycowe wpływające na wyniki:

TSH

• przy ciąży hormon HCG – wydzielany przez łożysko może działać podobnie do TSH, stąd może się obniżyć jego poziom
• leki SRI mogą obniżyć poziom TSH
• niewydolność krażenia, czasami ostre stany psychiatryczne, mogą maskować niedoczynność tarczycy, a naśladować nadczynność!
• choroby nadnerczy nogą wpływać na wyższe TSH

fT3/fT4:

• przy przewlekłych ciężkich chorobach występuje niskie ft3 i fT4
• depresja – niskie ft3

Przy chorobach autoimmunologicznych, przede wszystkim chorobie Basedowa i chorobie Hashimoto, sprawdza się odpowiednie przeciwciała:

1. TRAb- Podwyższony poziom przeciwciał skierowanych przeciwko receptorowi TSH dowodzi istnienia choroby Basedowa, ale brak przeciwciał tarczycowych (TRAb) nie wyklucza tego schorzenia.
2. Anty-TPO – Przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie są wykrywalne u 90 procent wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto i u 70 procent osób cierpiących na chorobę Basedowa. U pacjentów TPO-pozytywnych dochodzi do niedoczynności. Przeciwciała mogą pojawić się pare lat przed chorobą.
3. Przeciwciała anty-TG –  Gdy u pacjentów TPO-negatywnych zostaną wykryte przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG), potwierdza to diagnozę choroby Hashimoto (też może być Graves).
4. Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) – skierowane są przeciwko składnikom jądra komórkowego. Poziom tych przeciwciał jest podwyższony przy schorzeniach autoimmunologicznych tarczycy, chorobach reumatologicznych (toczeń rumieniowaty układowy, przewlekłe reumatoidalne zapalenie stawów), autoimmunologicznym zapaleniu wątroby czy chorobie Crohna. Warto wykonać przesiewowo ANA 1 przy występowaniu innych chorób autoimmunologicznych.
5. TBG: Poziom globuliny wiążącej. Poziom TBG służy ocenie wiązania hormonów tarczycy z białkami. Niektóre źródła podają, że iloraz T4 (nie ft4!)/TBG nadaje się do oszacowania stanu metabolizmu. TBG jest również markerem nowotworowym dla raka tarczycy.
6. Markery nowotworowe: Znane markery nowotworowe dla raka tarczycy to tyreoglobulina (TBG), kalcytonina i antygen karcinoembrionalny (CEA).
7. USG (Ultrasonografia):

W diagnostyce dostarcza ono dwuwymiarowych obrazów tarczycy, dzięki któremu można ocenić wielkość (objętość) i strukturę gruczołu, oraz przestrzenie wypełnione płynem (torbiele), zgrubiałe tkanki (guzki) . Zdrowa tarczyca jest jasnobiaławą strukturą (echogeniczna). W przypadku choroby Gravesa i Basedowa tarczyca najczęściej jest powiększona. W chorobie Hashimoto – może być: prawidłowa, powiększona lub pomniejszona i ma ciemną (hypoechogeniczną) tkankę.

W przypadku podejrzenia raka tarczycy przeprowadza się – pod kontrolą USG – punkcję cienkoigłową gruczołu z pobraniem próbki do mikroskopowego badania tkanki.

Po stwierdzeniu niewielkich odchyleń odbiegających od normy, podstawowym działaniem powinno być powtórzenie oznaczeń za pewien czas oraz przyjrzenie się swoim nawykom. Często zmiana żywienia, wdrożenie suplementacji (np. Thyroset) i zadbanie o takie podstawy jak sen, regeneracja, aktywność fizyczna, poprawia pracę tarczycy. Wiele chorób tarczycy postępuje wolno i obserwacja pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania i wdrożenie farmakologii. Opóźnienie leczenia przy niewielkim nasileniu choroby, nie przyniesie powikłań. A czasem możemy uniknąć syntetycznych hormonów. Jednak najważniejsze jest, by wszystkie poczynania konsultować ze specjalistą.

Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.

Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.